Pierwiosnek
Wtorek 6 maja 2014Z czym kojarzy nam się słowo pierwiosnek? Jednym przychodzą na myśl wczesnowiosenne łąki pokryte dywanem żółtego kwiecia innym natomiast bajecznie kolorowe rośliny doniczkowe oferowane w kwiaciarniach już w styczniu. Jeszcze inni od razu pomyślą o niepozornym zielonawoszarym ptaku, który przylatuje do nas wiosną. Jak to w przyrodzie zwykle bywa, pierwiosnek niejedno ma imię.
Pierwiosnek, znany także jako pierwiosnka bądź prymulka (łac. Primula) to grupa (rodzaj) roślin należący do rodziny pierwiosnkowatych. Nazwa wywodzi się od słowa primus – wczesny, jako że część z nich kwitnie wczesną wiosną. Według niektórych ujęć taksonomicznych do rodzaju pierwiosnek należy ok. 400 gatunków. Występują głównie w Europie i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym, najliczniej w Chinach. W Polsce występuje 7 gatunków roślin z rodzaju pierwiosnek – dwa z nich to gatunki wymarłe (pierwiosnek Hallera Primula halleri oraz pierwiosnek bezłodygowy Primula vulgaris) a kolejne 4 można spotkać jedynie w górach. Najrzadszym pierwiosnkiem w naszym kraju jest pierwiosnek omączony – Primula farinosa – występuje tylko na jednym stanowisku – w Beskidzie Sądeckim. Pozostałe gatunki górskie to: pierwiosnek łyszczak Primula auricula (Tatry), pierwiosnek maleńki Primula minima (Tatry i Karkonosze) oraz pierwiosnek wyniosły Primula elatior.
Pierwiosnek maleńki
Najczęściej spotykanym w naszym kraju gatunkiem z rodzaju pierwiosnek jest pierwiosnek lekarski Primula veris, a w górach i na pogórzach pierwiosnek wyniosły Primula elatior. Oba gatunki wyglądają podobnie, ale preferują odmienne siedliska. Pierwiosnek lekarski rośnie na suchych łąkach, przydrożnych skarpach i w widnych lasach – na siedliskach nasłonecznionych – ciepłych i suchych, natomiast pierwiosnek wyniosły występuje na wilgotnych łąkach i w żyznych lasach liściastych. Oba gatunki rozpoczynają kwitnienie już od kwietnia i osiągają wysokość 10-25cm. Jajowate liście tych roślin tworzą odziomkową rozetkę. Są owłosione, pomarszczone, młode z podwiniętym brzegiem. Kwiaty skupione są w wielokwiatowych baldachach – mają złocistożółtą barwę. Kwiaty pierwiosnka wyniosłego są nieco jaśniejszej barwy i nie posiadają przyjemnego zapachu, jakim charakteryzują się kwiaty pierwiosnka lekarskiego. Obie rośliny objęte są częściową ochroną gatunkową.
Pierwiosnek wyniosły
Jak sugeruje nazwa, pierwiosnek lekarski należy do znanych od wieków roślin leczniczych, stosowanych także dzisiaj. Zbierane są dwa rodzaje surowców: kwiat pierwiosnka – wysuszone całe kwiaty wraz z kielichem oraz korzeń pierwiosnka – wysuszone organy podziemne. Wyciągi z korzenia wchodzą w skład preparatów ułatwiających odkrztuszanie – stosowane są przy zapaleniu oskrzeli. Kwiat pierwiosnka stosowany jest do wyrobu mieszanek ziołowych o działaniu wykrztuśnym i moczopędnym. W przeszłości pierwiosnek miał wiele zastosowań: m. in. w omdleniach, dolegliwościach związanych z zaburzeniami pracy serca, w bólach głowy, kaszlu, jako środek przeciwpadaczkowy, wzmacniający nerwy i w wielu innych schorzeniach. Odwar z korzenia zalecano przy przeziębieniach a nalewkę z kwiatów przy jąkaniu się. Wyciągi z korzenia ze względu na zawartość saponin stosowano do prania delikatnych tkanin, młodych liści używano do sałatek (zawierają witaminę C). Z kwiatów poddanych fermentacji z syropem cukrowym i cytryną wyrabiano wino. Młode liście są jadalne w niewielkich ilościach na surowo lub ugotowane. W tradycyjnej kuchni angielskiej wykorzystywano pierwiosnki na dwa sposoby: świeże kwiaty pierwiosnka lekarskiego i bezłodygowego fermentowano z wodą i cukrem otrzymując wino, a kwiaty pierwiosnka bezłodygowego wraz z kwiatami fiołka wonnego obtaczano w cukrze tworząc wspaniały żółto-fioletowy kwiatowy deser.
Pierwiosnki to także bardzo popularne rośliny ogrodowe i doniczkowe. Wywodzą się od pierwiosnka bezłodygowego, wyniosłego i lekarskiego oraz mieszańców między nimi. Jako rośliny doniczkowe dostępne są w sprzedaży już w styczniu. Pierwiosnka łyszczak uprawiana jest natomiast w ogródkach skalnych. W uprawie popularnych jest też wiele gatunków pierwiosnków obcego pochodzenia, np. pierwiosnek ząbkowany czy pierwiosnek gruziński.
Ogrodowe odmiany pierwiosnków
Najczęściej spotykanym w naszym kraju gatunkiem z rodzaju pierwiosnek jest pierwiosnek lekarski Primula veris, a w górach i na pogórzach pierwiosnek wyniosły Primula elatior. Oba gatunki wyglądają podobnie, ale preferują odmienne siedliska. Pierwiosnek lekarski rośnie na suchych łąkach, przydrożnych skarpach i w widnych lasach – na siedliskach nasłonecznionych – ciepłych i suchych, natomiast pierwiosnek wyniosły występuje na wilgotnych łąkach i w żyznych lasach liściastych. Oba gatunki rozpoczynają kwitnienie już od kwietnia i osiągają wysokość 10-25cm. Jajowate liście tych roślin tworzą odziomkową rozetkę. Są owłosione, pomarszczone, młode z podwiniętym brzegiem. Kwiaty skupione są w wielokwiatowych baldachach – mają złocistożółtą barwę. Kwiaty pierwiosnka wyniosłego są nieco jaśniejszej barwy i nie posiadają przyjemnego zapachu, jakim charakteryzują się kwiaty pierwiosnka lekarskiego. Obie rośliny objęte są częściową ochroną gatunkową.
Pierwiosnek wyniosły
Jak sugeruje nazwa, pierwiosnek lekarski należy do znanych od wieków roślin leczniczych, stosowanych także dzisiaj. Zbierane są dwa rodzaje surowców: kwiat pierwiosnka – wysuszone całe kwiaty wraz z kielichem oraz korzeń pierwiosnka – wysuszone organy podziemne. Wyciągi z korzenia wchodzą w skład preparatów ułatwiających odkrztuszanie – stosowane są przy zapaleniu oskrzeli. Kwiat pierwiosnka stosowany jest do wyrobu mieszanek ziołowych o działaniu wykrztuśnym i moczopędnym. W przeszłości pierwiosnek miał wiele zastosowań: m. in. w omdleniach, dolegliwościach związanych z zaburzeniami pracy serca, w bólach głowy, kaszlu, jako środek przeciwpadaczkowy, wzmacniający nerwy i w wielu innych schorzeniach. Odwar z korzenia zalecano przy przeziębieniach a nalewkę z kwiatów przy jąkaniu się. Wyciągi z korzenia ze względu na zawartość saponin stosowano do prania delikatnych tkanin, młodych liści używano do sałatek (zawierają witaminę C). Z kwiatów poddanych fermentacji z syropem cukrowym i cytryną wyrabiano wino. Młode liście są jadalne w niewielkich ilościach na surowo lub ugotowane. W tradycyjnej kuchni angielskiej wykorzystywano pierwiosnki na dwa sposoby: świeże kwiaty pierwiosnka lekarskiego i bezłodygowego fermentowano z wodą i cukrem otrzymując wino, a kwiaty pierwiosnka bezłodygowego wraz z kwiatami fiołka wonnego obtaczano w cukrze tworząc wspaniały żółto-fioletowy kwiatowy deser.
Pierwiosnki to także bardzo popularne rośliny ogrodowe i doniczkowe. Wywodzą się od pierwiosnka bezłodygowego, wyniosłego i lekarskiego oraz mieszańców między nimi. Jako rośliny doniczkowe dostępne są w sprzedaży już w styczniu. Pierwiosnka łyszczak uprawiana jest natomiast w ogródkach skalnych. W uprawie popularnych jest też wiele gatunków pierwiosnków obcego pochodzenia, np. pierwiosnek ząbkowany czy pierwiosnek gruziński.
Ogrodowe odmiany pierwiosnków