Pokrzywa zwyczajna

Sobota 16 sierpnia 2014

Pokrzywa zwyczajna Urtica dioica L.

Pokrzywy - amatorzy żyznych podłoży, strażnicy przydroży, przychaci, skrajów lasów; stali bywalcy lasów łęgowych i brzegów strumieni. Któż z nas nie poczuł ich piekących właściwości i drapiąc się powtarzał, że będzie zdrowszy. Czy to było tylko naiwne tłumaczenie wmawiane dzieciom rozdrapującym niemiłosiernie swędzące bąble? Nie. W świetle najnowszych badań, te popularne rośliny, rzeczywiście posiadają szereg właściwości leczniczych. Ale i nie tylko. Dziś już często o tym nie pamiętamy, ale pokrzywy znane były w przeszłości ze swoich walorów kulinarnych a także zastosowania gospodarczego.

Rodzina: pokrzywowate Urticaceae

Nazwy ludowe: koprucha, parzenica, pokrzywa chyżawka, pokrzywa dwupienna, pokrzywa parząca, pokrzywa wielka, zgajka, żyrucha, żyrucha parząca, żyzka, zgruna

Nazwy zwyczajowe w innych językach: ang. stinging nettle common nettle, niem. die Große Brennnessel,
cz. Kopřiva dvoudomá

Zasięg występowania: cała Europa, płn. Azja, Ameryka Pn i Płd. z wyjątkiem strefy tropikalnej, płn. Afryka, Polinezja.

Siedlisko: luźne i wilgotne gleby, przydroża, tereny ruderalne.

Ryc.1. Pokrzywa zwyczajna- osobnik żeński po lewej stronie, osobnik męski po prawej stronie.

Ryc. 2. Włoski parzące

Opis: Roślina trwała, rozłogowa. Łodyga do 1,5 m wysokości, 4-kanciasta. Liście: naprzeciwległe, jajowato podługowate, o sercowatej nasadzie, grubo ząbkowane, dł do 15 cm, z przylistkami wąsko lancetowatymi. Łodyga i liście z parzącymi, szczeciniastymi włoskami gruczołowymi, wydzielającymi kwas mrówkowy. Roślina dwupienna- na osobnych osobnikach kwiaty męskie, i żeńskie. Kwiaty zielonkawe, niepozorne, zebrane
w kwiatostany w kątach liści, dłuższe od ogonków liściowych. Kwiaty męskie: okwiat 4-działkowy, 4 pręciki, zebrane w kwiatostany groniaste, wiechowato rozgałęzione. Kwiaty żeńskie: 1 słupek i 4-działkowy okwiat, zebrane w zwisające kwiatostany groniaste, rozgałęzione, o dość długich gałązkach. Kwitnienie VI-IX.
Owoc: orzeszek.

Ryc. 3. Cechy charakterystyczne pokrzywy zwyczajnej (źródło: Exkursionsflora von Deutschland. Bd. 3, Gefäßpflanzen: Atlasband / begr. von Werner Rothmaler ; hrsg. von Eckehart J. Jäger und Klaus Werner ; unter Mitarb. zahlreicher Fachleute

Ryc. 4. Osobnik żeński. Ryc.5. Osobnik męski

Ryc. 6. Kwiatostany i kwiaty pokrzywy zwyczajnej. 1-fragment kwiatostanu żeńskiego, 2- kwiaty żeńskie (widoczne białe, pędzelkowate znamiona słupków), 3-fragment kwiatostanu męskiego, 4- kwiat męski (widoczne pręciki)

Wykorzystanie

Przede wszystkim wykorzystywana w lecznictwie i kulinariach, lecz obok tego pokrzywa wykorzystywana jest również, jako cenna roślina pastewna dla świń i drobiu. Ponadto, w średniowieczu, przed wprowadzeniem bawełny do Europy, pokrzywa była ważną rośliną przędzalniczą.

Kulinaria: uważana za warzywo. Gotowanie lub suszenie usuwa piekące właściwości pokrzywy. Spożywa się młode liście i pędy, szczególnie wiosną. Latem i jesienią należy spożywać jedynie najmłodsze liście na wierzchołku pędu, o ile są jeszcze zielone, ponieważ stare liście i pędy zawierają drobne kamyczkowate twory, zwane cystolitami *, które mogą podrażnić nerki. Jak podaje Łukasz Łuczaj, liście pokrzywy najlepiej gotować z niewielką ilością wody, z dodatkiem masła i czosnku. Można także dodać imbiru. Z młodych liści pokrzywy warzono czasem piwo.

*Cystolity są kryształami węglanu wapnia, odkładającymi się we wewnętrznych ścianach komórki skórki. Wewnątrz cystolitu znajduje się błonnikowy trzonek wysycony krzemionką.

Właściwości zdrowotne

Liście zawierają wit. K, wit. C, witaminy z grupy B, garbniki, znaczne ilości mikroelementów (gł. wapń i magnez).

Wyciągi z liści stosowane wewnętrznie działają:

moczopędnie oraz oczyszczająco, co jest wykorzystywane w leczeniu stanów nieżytowych i zapalnych dróg moczowych, zaburzeń oddawania moczu oraz pomocniczo przy kamicy moczowej czy skazie moczanowej;
słabo przeciwkrwotocznie (przyspieszają wytwarzanie protrombiny);
ściągająco w mało nasilonych biegunkach różnego pochodzenia oraz w nieżycie żołądka i jelit, a także pomocniczo w nieznacznych krwawieniach z przewodu pokarmowego;
przeciwzapalnie, co zostało potwierdzone zwłaszcza w chorobach reumatycznych;
wspomagająco w zaburzeniach przemiany materii wywołane niedoborem niektórych mikroelementów, trądziku młodzieńczym

Uwaga! Nie zaleca się jednoczesnego stosowania z lekami przeciwcukrzycowymi.

Stosowanie zewnętrzne wywarów z liści ma działanie:

wzmacniające włosy oraz ograniczające łupież i łojotok skóry;
łagodzące stany zapalne jamy ustnej, czyraczność, bóle mięśniowe i stawowe.

Pokrzywa polecana jest też jako dodatek do kąpieli relaksujących i odprężających.

Włoski parzące pokrzywy zawierają serotoninę, acetylocholinę, histaminę i prawdopodobnie leukotrieny, które biorą udział w zwiększaniu poziomu czynnika wzrostu nerwów, który aktywuje neurony odbierające wrażenie bólu, o mechanizmie podobnym do działania kapsaicyny i akupunktury.

Korzeń zawiera m.in. związki o charakterze lipidów i steroli, lecytynę i sole mineralne oraz rozpuszczalną krzemionkę. Wyciągi z korzeni są podstawą do produkcji preparatów łagodzących dolegliwości gruczołu krokowego.

Termin zbioru: liście- przed kwitnieniem (wiosna), korzeń – jesień.

Wierzenia i przesądy:

Germanie poświęcili pokrzywę bogowi płodności. Wśród Słowian była uważana za roślinę magiczną, odpędzająca złe duchy.

Opracowanie: Magdalena Stanek

Bibliografia:

Anioł-Kwiatkowska J. 2003. Wielojęzyczny słownik florystyczny. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, ss.691.

Broda B. 1986. Zarys botaniki farmaceutycznej. Podręcznik dla studentów farmacji. PWZL, Warszawa, ss.378.

Łuczaj Ł. 2004. Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemiografia, Krosno, ss.268.

Podbielkowski Z. 1964. Słownik roślin użytkowych. PWRL, Warszawa, ss.409.

http://www.eioba.pl/a/1rkx/pokrzywa-urtica-dioica-l

http://www.doz.pl/ziola/p5645-Pokrzywa_zwyczajna

http://www.panacea.pl/articles.php?id=264