Świąteczny piernik okiem botanika cz. 2.

Wielka kariera cynamonu 

Na początek – cynamon. Zwiemy tak pokruszoną korę zebraną z młodych pędów cynamonowca cejlońskiego Cinnamomum verum. Jest to wiecznie zielone, niewielkie drzewo (do 10 m wysokości), pochodzące, jak wskazuje nazwa – z Cejlonu – chociaż obecnie uprawiany jest w różnych rejonach świata. Posiada skórzaste, błyszczące liście (podobne nieco do liści laurowych – jest spokrewniony z wawrzynem szlachetnym, z którego się je otrzymuje) a jego drobne kwiaty zebrane są w wiechowate kwiatostany. Botanicznie należy do rodzaju cynamonowiec Cinnamomum, skupiającego mnogość pachnących drzew i krzewów, występujących w południowo-wschodniej Azji. 

Cynamonowiec cejloński, źródło: wikipedia

Będąc przyprawą bardzo pożądaną w Europie, cynamon wywarł ogromny wpływ na historię Cejlonu. Już w 1518 roku Cejlon stał się kolonią portugalską, potem holenderską (w 1770 r. Holendrzy jako pierwsi założyli plantacje tej cennej rośliny) a w końcu angielską. Handel cynamonem został zmonopolizowany i poddany ścisłej kontroli – dla utrzymania wysokiej ceny niszczono nawet część plonów.

Pierwsze pisane wzmianki o cynamonie pochodzą z III w. p. n. e., co czyni go jedną z najwcześniej używanych przypraw. W starożytnym Egipcie korę i olejek cynamonowy stosowano do balsamowania zwłok, wyrobu kadzideł, maści i olejków. Grecy i Rzymianie dodawali cynamon do wina. Rolki cynamonu przekazywano sobie jako cenny podarek, uważano go za afrodyzjak. Olejek cynamonowy wspomniany jest w Biblii (m. in. w „Pieśni nad pieśniami”), był składnikiem świętego oleju stosowanego w obrzędach religijnych. W średniowieczu stanowił cenną przyprawę i lek. 

Zbiór cynamonu odbywa się ręcznie, w trakcie suszenia paski kora zwijają się do środka tworząc charakterystyczne ruloniki. Cynamon cejloński charakteryzuje się mocno aromatycznym, lekko korzennym, słodkim i piekącym smakiem. Używamy go do aromatyzowania ciast, musów owocowych, czekolady, wina. Do dzisiaj stosowany jest także w medycynie. Surowcami leczniczymi są: kora cynamonowca oraz olejek cynamonowy. Wyciągi z kory stosowane są w dolegliwościach trawiennych i jako składnik preparatów przeciwbakteryjnych. Olejek cynamonowy wykazuje właściwości bakterio i grzybobójcze.

Kasja = cynamon? 

Innym ciekawym gatunkiem cynamonowca jest cynamonowiec wonny Cinnamomum aromaticum, zwany także chińskim lub kasją. Jest to krzew lub małe drzewo do 10m wys., pochodzące z południowych Chin. Z tego gatunku produkowano olejek aromatyczny o nazwie kasja, (olejek kasjowy) znany i stosowany już w najdawniejszych czasach. Podobnie jak cynamon (rozumiany jako sproszkowana kora cynamonowca cejlońskiego) wspomniany jest m. in. w Biblii. W Chinach kasja zmieszana z opium i makiem miała opinię afrodyzjaku, uważana była za pokarm bogów, zapewniający nieśmiertelność. 

Cynamonowiec wonny, źródło: wikipedia

Kora cynamonowca wonnego to tzw. cynamon chiński, przyprawa ta ceniona jest jednak niżej od cynamonu cejlońskiego, jako bardziej cierpka i ostra. Jak więc stwierdzić, czy kupiliśmy ten „prawdziwy” cynamon? Laski cynamonu cejlońskiego są złożone z kilku warstw cienkich listków, natomiast chińskiego – skręcone w pojedyncze rurki. Poza tym cynamon cejloński ma znacznie jaśniejszy kolor – jest żółtobrązowy, natomiast chiński – ciemniejszy, rdzawy. Dodatkowo różnią się także tym, że laski cynamonu cejlońskiego są kruche a chińskiego – twarde. Warto zapamiętać te różnice i kupić prawdziwy cynamon, który oprócz walorów smakowych posiada także mniejszą ilość kumaryny, w dużych ilościach prawdopodobnie szkodliwej dla naszego zdrowia. 

fot. wikipedia

Kamfora – starożytne pachnidło 

Każdy z nas zapewne zna powiedzenie „znikać jak kamfora”, ale już niewielu z nas wie, czym owa kamfora jest. Także i tutaj kryje się pewna intrygująca roślina. 

Kamforą nazywamy substancję wyodrębnianą z olejku eterycznego otrzymywanego z drewna cynamonowca kamforowego Cinnamomum camphora, zwanego także drzewem kamforowym. Jest ona ciałem stałym, które w temperaturze pokojowej sublimuje, czyli przechodzi ze stanu stałego w stan gazowy – „znika” – stąd też wspomniane wcześniej przysłowie. Cynamonowiec kamforowy jest potężnym drzewem osiągającym kilkadziesiąt metrów wysokości, o skórzastych liściach i drobnych, niepozornych kwiatach. Cała roślina jest bardzo aromatyczna, dziko występuje w Azji Południowo-Wschodniej. Obecnie ma ona duże znaczenie gospodarcze i jest uprawiana na ogromną skalę. 

Cynamonowiec kamforowy, źródło: wikipedia

Drewno tego drzewa było używane do wyrobu skrzyń i kufrów (nie imają się go mole). Jest rośliną leczniczą – dostarcza olejku kamforowego, z którego otrzymuje się kamforę, będącą składnikiem maści rozgrzewających i przeciwbólowych oraz wielu kosmetyków. Kamfora stosowana jest także w przemyśle perfumeryjnym oraz chemicznym: do wyrobu lakierów oraz tworzyw sztucznych, którym nadaje plastyczność. 

Nazwa „kamfora” jest zlatynizowaną arabską nazwą "kafur". Arabowie określali tak ten surowiec i stosowali jako pachnidło już w IX wieku. Kamforę otrzymywano z drewna kilkudziesięcioletnich drzew, ale gdy zapotrzebowanie na nią drastycznie wzrosło opracowano metodę destylacji olejku eterycznego z liści drzew. Największą rolę kulturotwórczą odgrywa kamfora w Indiach, gdzie związana jest z licznymi ceremoniami religijnymi. Służy także do produkcji lokalnych słodyczy.

Na koniec syntetyczne podsumowanie informacji o cynamonowcach:

1) cynamonowiec cejloński - dostarcza olejku cynamonowego i cynamonu

2) cynamonowiec wonny - olejku kasjowego  i cynamonu chińskiego (zwanego także "kasją")

3) cynamonowiec kamforowy - olejku kamforowego i kamfory

W kolejnej części - imbir.