Świąteczny piernik okiem botanika cz. 3
Wtorek 15 grudnia 2015Pora na przybliżenie trzech kolejnych piernikowych przypraw – imbiru, goździków, gałki muszkatołowej.
Imbir lekarski
Przyprawa znana jako „imbir” to sproszkowane kłącze (przekształcona łodyga gromadząca substancje zapasowe rośliny) imbiru lekarskiego Zingiber officinale. Rodzinę imbirowate Zingiberaceae, do której należy wspomniany gatunek, tworzą rośliny zielne o kłączach bogatych w olejki eteryczne oraz efektownych, barwnych kwiatach. Liczy ona ponad 1000 gat. roślin, występujących głównie w tropikalnej części Azji i Australii.
Imbir lekarski (źródło: wikipedia)
Imbir lekarski Zingiber officinale jest najbardziej znanym przedstawicielem tej rodziny. Jest to bylina do 1m wys., o okazałych, żółtawych kwiatach. Pochodzi prawdopodobnie z wysp Melanezji, obecnie nie jest znana w stanie dzikim. Uprawia się ją m. in. na Jamajce, w Chinach i Indiach. Otrzymywana z kłącza przyprawa kuchenna stosowana jest w piekarnictwie, cukiernictwie i browarnictwie (tzw. piwo imbirowe), a także do wyrobu likierów. Imbir stanowi cenioną przyprawę do mięs, owoców i wypieków; jest składnikiem curry. Obecnie najbardziej ceniony jest imbir z jamajki. Jako przyprawa imbir sprzedawany jest w kawałkach, zmielony, kandyzowany lub marynowany.
Imbir lekarski jest także rośliną leczniczą. W medycynie stosowane jest kłącze imbiru oraz wyizolowany z niego olejek. Pobudzają one wydzielanie soku żołądkowego, działają rozkurczająco, zmniejszają mdłości i wymioty. Łagodzą także objawy przeziębienia.
Znane są także inne gatunki imbiru, np. imbir japoński Zingiber mioga, imbir cytwarowy Z. Zerumbet i imbir żółty Z. cassumunar.
Imbir był używany, a później uprawiany, w Indiach i Chinach od najdawniejszym czasów. Stosowano go jako przyprawę, lek i afrodyzjak. Wspominają o nim prastare chińskie księgi medyczne, w Europie – wielu starożytnych autorów greckich i rzymskich. Imbir był jednym z pierwszych „korzeni” znanych w Europie. Mówią o nim księgi weterynaryjne z XI wieku. Za czasów Henryka VIII (XVI w.) był jednym z głównych składników leku przeciwko dżumie.
Goździkowiec korzenny
Goździki to nierozkwitłe, wysuszone pąki drzewa goździkowego – goździkowca korzennego Syzygium aromaticum. Swoją nazwę zawdzięczają podobieństwu do … gwoździ. Inne nazwy drzewa goździkowego to: goździkowiec aromatyczny, goździk korzenny, a także – czapetka pachnąca i jambłusznik goździkowy. Jest to drzewo z rodziny mirtowatych (podobnie jak cynamonowce). Niegdyś występowało jedynie na Molukach (dzisiaj: Indonezja) – wyspach położonych nieopodal Nowej Gwinei, zwanych także Wyspami Korzennymi, dzisiaj uprawiane jest w wielu obszarach strefy równikowej.
Goździkowiec korzenny (źródło: wikipedia)
Drzewo to osiąga do 14 m wysokości, liście charakteryzują się czerwonymi ogonkami a kwiatostany mogą liczyć nawet do 20 kwiatów. Surowcem leczniczym są goździki – wysuszone pąki kwiatowe oraz otrzymywany z nich olejek goździkowy. Mają działanie przeciwbakteryjne, znieczulające, pobudzają trawienie. Stosowane są w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz jako przyprawa.
Goździki (fot. M. Kroczek)
Niezwykle zajmująca jest historia rozpowszechnienia tej rośliny. W Chinach goździki znane były od III w p.n.e, ponoć przed audiencją u cesarza należało przeżuć goździk aby odświeżyć oddech. Przez wieki goździki docierały do Europy drogą lądową, stanowiąc niezwykle rzadki i luksusowy towar. Chęć znalezienia morskiej drogi do legendarnych Wysp Korzennych –ojczyzny goździków i gałki muszkatołowej – zaowocowała erą podróżny morskich i wojen kolonialnych. Przewożone statkami do Europy cenne ładunki przypraw przez stulecia były celem łupieżczych ataków piratów i wojsk konkurencyjnych państw kolonialnych. Pierwszą europejską potęgą, której udało się przejąć monopol na handel goździkami była Portugalia. Utrzymywała go przez prawie 100 lat. W 1605 roku Moluki zostały opanowane przez Holendrów i pozostały ich kolonią (Holenderskie Indie Wschodnie) aż do połowy XX wieku.
W 1769 roku francuski żeglarz zdołał wykraść z Moluków cenne rośliny i przewieźć je na wyspy Bourbon (obecnie Réunion) i Mauritius niedaleko Madagaskaru – w ten sposób utworzono nowe plantacje goździków.
W 1818 roku nasiona goździków zostały przewiezione przez Arabów na wyspy Zanzibar i Pembę u wybrzeży Tanzanii w Afryce Wschodniej. Utworzono ogromne plantacje goździkowca korzennego a same wyspy zyskały miano „wysp goździkowych”. Do dzisiaj należą one do czołowych producentów tej przyprawy.
Muszkatołowiec korzenny
Gałka muszkatołowa to nasiona rośliny zwanej muszkatołowcem korzennym Myristica fragrans. Jest to wiecznie zielone drzewo z rodziny muszkatołowcowatych Myristicaceae pochodzące, podobnie jak goździkowiec, z Moluków – a konkretnie z kilku maleńkich wysepek zwanych Wyspami Banda. Obecnie uprawiane jest na wielu wyspach Indonezji i w Ameryce Środkowej. Roślina zakwita po 8 latach uprawy, jednak najlepsze zbiory otrzymuje się z drzew 25 letnich.
Muszkatołowiec korzenny (źródło: wikipedia)
Drzewo, z którego otrzymuje się popularną przyprawę zwane jest także muszkatowcem wonnym lub muszkatem; jest rośliną dwupienną (na jednym osobniku występują tylko kwiaty żeńskie, a na innym – tylko męskie). Jego kwiaty są białe lub żółtawe i przypominają kwiaty konwalii. Owoce podobne do moreli – w czasie dojrzewania pękają odsłaniając twarde, brunatne nasiono – otoczone mięsistą, postrzępioną, czerwoną osnówką. Pełni ona bardzo ważną funkcję – wabi ptaki, które połykają owoce a następnie wydalają nasiona przyczyniając się do rozsiewania roślin.
Muszkatołowiec korzenny jest jedną z roślin, które wywarły wielki wpływ na historię ludzkości. W Europie gałka muszkatołowa pojawiła się w XII wieku. Przywieziono ją z wypraw krzyżowych i od tej pory importowano z Aleksandrii do portu w Genui. Rosła jedynie na wyspach Banda (zaliczanych do Wysp Korzennych), stąd też bezwzględna walka mocarstw kolonijnych o władzę nad tymi wyspami. W 1605 roku Holendrzy przejęli kontrolę nad Wyspami Korzennymi a tym samym zaczęli ściśle kontrolować handel zarówno goździkami jak i gałką muszkatołową. Ich monopol trwał około 200 lat. W 1769 roku Francuzom udało się założyć plantacje na wyspie Mauritius. Na początku XIX wieku założono plantacje muszkatołowca na wyspie Grenada (Karaiby), która do dziś jest jednym z głównych eksporterów gałki muszkatołowej. Symbolicznie jest ona nawet przedstawiona na fladze Grenady. Zanim jednak muszkatołowiec korzenny „zawędrował” w inne rejony świata, stoczono bezwzględną walkę o Wyspy Banda.
W 1616 roku dwa angielskie statki wyruszyły do Wysp Korzennych z tajną misją – przełamać monopol Holendrów na handel gałką muszkatołową. Anglikom udało się dotrzeć na maleńką wysepkę Run i przekonać tubylców aby „oddali się pod opiekę” królowi Anglii i zaczęli sprzedawać cenną przyprawę im – a nie Holendrom. Przez 5 lat opierali się atakom wroga, a ostatecznie, w wyniku podpisanego pokoju, wyspa przeszła w ręce holenderskie. W zamian Anglicy otrzymali niewielką wysepkę w innej części świata – Manhattan, a istniejącą tam osadę Nowy Amsterdam przemianowali na … Nowy Jork! W taki oto sposób niepozorne drzewko wpisało się w historię jednego z największych miast świata.
Dlaczego jednak ta przyprawa zrobiła tak zawrotną karierę? Otóż, ceniono nie tylko jej walory kulinarne – w połowie XIV wieku, gdy Europę nawiedzały kolejne epidemie dżumy, za skuteczne lekarstwo chroniące przed „czarną śmiercią” uznano właśnie gałkę muszkatołową! Od tej pory przyprawa ta, jak i inne „korzenie”, zyskała jeszcze większą popularność. Jak widać, rośliny mogą wywrzeć realny wpływ na historię świata. Ponoć gałka muszkatołowa wchodzi także w skład okrytej tajemnicą receptury coca-coli…
Imbir lekarski
Przyprawa znana jako „imbir” to sproszkowane kłącze (przekształcona łodyga gromadząca substancje zapasowe rośliny) imbiru lekarskiego Zingiber officinale. Rodzinę imbirowate Zingiberaceae, do której należy wspomniany gatunek, tworzą rośliny zielne o kłączach bogatych w olejki eteryczne oraz efektownych, barwnych kwiatach. Liczy ona ponad 1000 gat. roślin, występujących głównie w tropikalnej części Azji i Australii.
Imbir lekarski (źródło: wikipedia)
Imbir lekarski Zingiber officinale jest najbardziej znanym przedstawicielem tej rodziny. Jest to bylina do 1m wys., o okazałych, żółtawych kwiatach. Pochodzi prawdopodobnie z wysp Melanezji, obecnie nie jest znana w stanie dzikim. Uprawia się ją m. in. na Jamajce, w Chinach i Indiach. Otrzymywana z kłącza przyprawa kuchenna stosowana jest w piekarnictwie, cukiernictwie i browarnictwie (tzw. piwo imbirowe), a także do wyrobu likierów. Imbir stanowi cenioną przyprawę do mięs, owoców i wypieków; jest składnikiem curry. Obecnie najbardziej ceniony jest imbir z jamajki. Jako przyprawa imbir sprzedawany jest w kawałkach, zmielony, kandyzowany lub marynowany.
Imbir lekarski jest także rośliną leczniczą. W medycynie stosowane jest kłącze imbiru oraz wyizolowany z niego olejek. Pobudzają one wydzielanie soku żołądkowego, działają rozkurczająco, zmniejszają mdłości i wymioty. Łagodzą także objawy przeziębienia.
Kłącze imbiru (źródło:https://commons.wikimedia/org/wiki/File:Gingembre.jpg#media/File:Gingembre.jpg)
Imbir był używany, a później uprawiany, w Indiach i Chinach od najdawniejszym czasów. Stosowano go jako przyprawę, lek i afrodyzjak. Wspominają o nim prastare chińskie księgi medyczne, w Europie – wielu starożytnych autorów greckich i rzymskich. Imbir był jednym z pierwszych „korzeni” znanych w Europie. Mówią o nim księgi weterynaryjne z XI wieku. Za czasów Henryka VIII (XVI w.) był jednym z głównych składników leku przeciwko dżumie.
Goździkowiec korzenny
Goździki to nierozkwitłe, wysuszone pąki drzewa goździkowego – goździkowca korzennego Syzygium aromaticum. Swoją nazwę zawdzięczają podobieństwu do … gwoździ. Inne nazwy drzewa goździkowego to: goździkowiec aromatyczny, goździk korzenny, a także – czapetka pachnąca i jambłusznik goździkowy. Jest to drzewo z rodziny mirtowatych (podobnie jak cynamonowce). Niegdyś występowało jedynie na Molukach (dzisiaj: Indonezja) – wyspach położonych nieopodal Nowej Gwinei, zwanych także Wyspami Korzennymi, dzisiaj uprawiane jest w wielu obszarach strefy równikowej.
Goździkowiec korzenny (źródło: wikipedia)
Drzewo to osiąga do 14 m wysokości, liście charakteryzują się czerwonymi ogonkami a kwiatostany mogą liczyć nawet do 20 kwiatów. Surowcem leczniczym są goździki – wysuszone pąki kwiatowe oraz otrzymywany z nich olejek goździkowy. Mają działanie przeciwbakteryjne, znieczulające, pobudzają trawienie. Stosowane są w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz jako przyprawa.
Goździki (fot. M. Kroczek)
Niezwykle zajmująca jest historia rozpowszechnienia tej rośliny. W Chinach goździki znane były od III w p.n.e, ponoć przed audiencją u cesarza należało przeżuć goździk aby odświeżyć oddech. Przez wieki goździki docierały do Europy drogą lądową, stanowiąc niezwykle rzadki i luksusowy towar. Chęć znalezienia morskiej drogi do legendarnych Wysp Korzennych –ojczyzny goździków i gałki muszkatołowej – zaowocowała erą podróżny morskich i wojen kolonialnych. Przewożone statkami do Europy cenne ładunki przypraw przez stulecia były celem łupieżczych ataków piratów i wojsk konkurencyjnych państw kolonialnych. Pierwszą europejską potęgą, której udało się przejąć monopol na handel goździkami była Portugalia. Utrzymywała go przez prawie 100 lat. W 1605 roku Moluki zostały opanowane przez Holendrów i pozostały ich kolonią (Holenderskie Indie Wschodnie) aż do połowy XX wieku.
W 1769 roku francuski żeglarz zdołał wykraść z Moluków cenne rośliny i przewieźć je na wyspy Bourbon (obecnie Réunion) i Mauritius niedaleko Madagaskaru – w ten sposób utworzono nowe plantacje goździków.
W 1818 roku nasiona goździków zostały przewiezione przez Arabów na wyspy Zanzibar i Pembę u wybrzeży Tanzanii w Afryce Wschodniej. Utworzono ogromne plantacje goździkowca korzennego a same wyspy zyskały miano „wysp goździkowych”. Do dzisiaj należą one do czołowych producentów tej przyprawy.
Muszkatołowiec korzenny
Gałka muszkatołowa to nasiona rośliny zwanej muszkatołowcem korzennym Myristica fragrans. Jest to wiecznie zielone drzewo z rodziny muszkatołowcowatych Myristicaceae pochodzące, podobnie jak goździkowiec, z Moluków – a konkretnie z kilku maleńkich wysepek zwanych Wyspami Banda. Obecnie uprawiane jest na wielu wyspach Indonezji i w Ameryce Środkowej. Roślina zakwita po 8 latach uprawy, jednak najlepsze zbiory otrzymuje się z drzew 25 letnich.
Muszkatołowiec korzenny (źródło: wikipedia)
Drzewo, z którego otrzymuje się popularną przyprawę zwane jest także muszkatowcem wonnym lub muszkatem; jest rośliną dwupienną (na jednym osobniku występują tylko kwiaty żeńskie, a na innym – tylko męskie). Jego kwiaty są białe lub żółtawe i przypominają kwiaty konwalii. Owoce podobne do moreli – w czasie dojrzewania pękają odsłaniając twarde, brunatne nasiono – otoczone mięsistą, postrzępioną, czerwoną osnówką. Pełni ona bardzo ważną funkcję – wabi ptaki, które połykają owoce a następnie wydalają nasiona przyczyniając się do rozsiewania roślin.
Owoce i nasiona muszkatołowca (źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Muskatnuss.jpg#/media/File:Muskatnuss.jpg
Muszkatołowiec korzenny jest rośliną leczniczą. W medycynie stosowane są: nasiono muszkatołowca, olejek muszkatołowca oraz wysuszona osnówka (zwana „kwiatem muszkatowym”). Wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, działają uspokajająco. Gałka muszkatołowa to nasiona muszkatołowca korzennego pozbawione osnówki i łupiny, wysuszone nad ogniem z węgla drzewnego, a następnie zanurzone w mleku wapiennym
i ponownie suszone.
Muszkatołowiec korzenny jest jedną z roślin, które wywarły wielki wpływ na historię ludzkości. W Europie gałka muszkatołowa pojawiła się w XII wieku. Przywieziono ją z wypraw krzyżowych i od tej pory importowano z Aleksandrii do portu w Genui. Rosła jedynie na wyspach Banda (zaliczanych do Wysp Korzennych), stąd też bezwzględna walka mocarstw kolonijnych o władzę nad tymi wyspami. W 1605 roku Holendrzy przejęli kontrolę nad Wyspami Korzennymi a tym samym zaczęli ściśle kontrolować handel zarówno goździkami jak i gałką muszkatołową. Ich monopol trwał około 200 lat. W 1769 roku Francuzom udało się założyć plantacje na wyspie Mauritius. Na początku XIX wieku założono plantacje muszkatołowca na wyspie Grenada (Karaiby), która do dziś jest jednym z głównych eksporterów gałki muszkatołowej. Symbolicznie jest ona nawet przedstawiona na fladze Grenady. Zanim jednak muszkatołowiec korzenny „zawędrował” w inne rejony świata, stoczono bezwzględną walkę o Wyspy Banda.
W 1616 roku dwa angielskie statki wyruszyły do Wysp Korzennych z tajną misją – przełamać monopol Holendrów na handel gałką muszkatołową. Anglikom udało się dotrzeć na maleńką wysepkę Run i przekonać tubylców aby „oddali się pod opiekę” królowi Anglii i zaczęli sprzedawać cenną przyprawę im – a nie Holendrom. Przez 5 lat opierali się atakom wroga, a ostatecznie, w wyniku podpisanego pokoju, wyspa przeszła w ręce holenderskie. W zamian Anglicy otrzymali niewielką wysepkę w innej części świata – Manhattan, a istniejącą tam osadę Nowy Amsterdam przemianowali na … Nowy Jork! W taki oto sposób niepozorne drzewko wpisało się w historię jednego z największych miast świata.
Dlaczego jednak ta przyprawa zrobiła tak zawrotną karierę? Otóż, ceniono nie tylko jej walory kulinarne – w połowie XIV wieku, gdy Europę nawiedzały kolejne epidemie dżumy, za skuteczne lekarstwo chroniące przed „czarną śmiercią” uznano właśnie gałkę muszkatołową! Od tej pory przyprawa ta, jak i inne „korzenie”, zyskała jeszcze większą popularność. Jak widać, rośliny mogą wywrzeć realny wpływ na historię świata. Ponoć gałka muszkatołowa wchodzi także w skład okrytej tajemnicą receptury coca-coli…